Aleksander Niweliński
doradztwo w zakresie fauny i flory

Rola i funkcje współczesnych ogrodów zoologicznych

Niegdyś ogrody zoologiczne traktowano wyłącznie jako miejsca, w których obejrzeć można dzikie bestie z dżungli. Do dziś w najstarszych ogrodach zoologicznych istnieją klatki celowo kiedyś dostosowane do “drażnienia bestii”, co stanowiło dodatkową atrakcję dla gawiedzi. We wrocławskim ZOO oglądać można XIX-wieczne klatki dla niedźwiedzi z umieszczonymi nad nimi krużgankami, z których publiczność kilkumetrowymi tyczkami mogła dźgać drapieżniki.

W miarę postępu cywilizacji i wzrostu zrozumienia dla idei ochrony przyrody ogrody zoologiczne zaczęły zmieniać swoje oblicze. Współczesny ogród zoologiczny musi spełniać równolegle szereg zadań, wiążących się z hodowlą zwierząt dzikich i nieudomowionych. Zgodnie z wytycznymi WAZA (World Association of Zoos and Aquaria) wszystkie nowo powstające wybiegi zwierząt powinny odtwarzać możliwie wiernie ich naturalne środowisko, tworząc dodatkowo element istotny dla kształtowania świadomości ekologicznej wśród zwiedzających.

Główne kierunki działalności i rozwoju ogrodu zoologicznego:

Hodowla zwierząt dzikich, w tym szczególnie gatunków ginących i zagrożonych wyginięciem oraz ich ekspozycja w warunkach uwzględniających naturalne potrzeby zwierząt.

Hodowla rzadkich, ginących gatunków zwierząt koordynowana jest na szczeblu międzynarodowym w ramach komisji hodowli danego gatunku (obecnie funkcjonuje ok. 120 komisji europejskich zwanych EEP (European Endangered Species Programme) i wymaga ścisłej współpracy zarówno na szczeblu międzynarodowym, jak i krajowym; zagadnienie to obejmuje również ochronę i hodowlę rzadkich gatunków fauny, także rodzimej, m.in. poprzez ratowanie gatunków zwierząt objętych ochroną.

Ogrody zoologiczne aktywnie uczestniczą w programach reintrodukcji tj. wypuszczania na pierwotne stanowiska występowania zwierząt rzadkich, hodowanych w ramach centralnie koordynowanych programów EEP. Obecnie realizowane są udane programy reintrodukcji m.in. orłosępa brodatego, oryksa szablorogiego, addaksa, rysia europejskiego, puchacza.

Prowadzenie badań i prac naukowych w zakresie weterynarii, zoologii, zootechniki, dydaktyki i innych dziedzin wiążących się z działalnością ogrodu zoologicznego; współpraca z placówkami naukowymi.

Działalność naukowo-badawcza wiąże się z nawiązywaniem kontaktów i współpracą z rozmaitymi placówkami naukowymi, prowadzeniem prac naukowych, obserwacji i badań; ogród zoologiczny stanowi jedyne w swoim rodzaju niezastąpione zaplecze i bazę dla nauki, równocześnie sam czerpie korzyści mogąc prowadzić własne prace naukowe w oparciu o zaplecza placówek naukowych.

Rola dydaktyczno-wychowawcza poprzez prowadzenie prelekcji, pokazów zwierząt, informowania poprzez środki masowego przekazu oraz na terenie zoo za pośrednictwem plansz i tablic dydaktycznych o roli i znaczeniu ratowania rzadkich i ginących gatunków zwierząt, kształtowanie świadomości młodzieży w zakresie propagowania idei ochrony zwierząt poprzez ścisłą współpracę ze szkołami i innymi placówkami oświatowymi.

Dydaktyczno-wychowawcza rola ogrodu zoologicznego ma na celu informowanie i zarazem uświadamianie społeczeństwu zagrożenia dla licznych gatunków zwierząt, jakie niesie ze sobą postęp cywilizacji a także roli ogrodów zoologicznych w ratowaniu i zachowaniu ginących gatunków; jest to również praca polegająca m. in. na spotkaniach ze zwierzętami, organizowanymi dla dzieci już od wieku przedszkolnego oraz młodzieży szkół średnich i studentów, w formie pogadanek, prelekcji lub lekcji zoologii, prowadzonych w szkołach lub na terenie zoo.

Udział prasy radia i telewizji w propagowaniu idei ochrony zwierząt oraz roli ogrodów zoologicznych jest nieodzowny i bezwzględnie należy uznać konieczność współpracy ze środkami masowego przekazu dla szerzenia idei poszanowania zasobów przyrody.

Rekreacja i wypoczynek oraz atrakcja turystyczna jako jedyne w swoim rodzaju miejsce umożliwiające zarówno obejrzenie zwierząt z różnych kontynentów jak i bezpośredni kontakt ze zwierzętami w specjalnie do tego celu wyznaczonych miejscach zwanych “zoo dla dzieci”, bądź podczas lekcji zoologii prowadzonych na terenie zoo.

Rekreacja i wypoczynek to rola ogrodu zoologicznego zyskująca w obecnych czasach coraz większe znaczenie, jako możliwość jedynego w swoim rodzaju kontaktu z przyrodą ożywioną, dostępnego dla ogółu społeczeństwa. Dla budowania sympatii i życzliwości dla zwierząt już od najmłodszych pokoleń olbrzymią rolę spełniają coraz częściej organizowane na terenie ogrodów zoologicznych “zoo dla dzieci”, umożliwiające głównie dzieciom i młodzieży, a także osobom dorosłym, bezpośredni kontakt ze zwierzętami udomowionymi.

Trudno podważyć sens istnienia ogrodów zoologicznych w świetle powyższych zadań, jakie mają one do zrealizowania. Postęp technik audiowizualnych umożliwia oglądanie na ekranie telewizora wszystkich niemal gatunków zwierząt w ich naturalnym środowisku. Nie można jednak nie doceniać roli dydaktycznej ogrodów zoologicznych prezentujących żywe okazy, a także dających swojej publiczności możliwość bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami, jak np. we wspomnianym “zoo dla dzieci”.

Aleksander Niweliński